Kaart van de aangewonnen landen tussen Haaften en Hellouw

EEN REPRODUCTIE VAN DEZE KAART BESTELLEN? KLIK HIER!
 
Aangewonnen land in kaart vanwege belastingheffing
Deze oude kaart toont het aangewonnen land in de Waal bij Hellouw. Tekenaar en landmeter Hendrik Tas maakte de kaart in 1730. De originele kaart bestaat voor bijna tweederde uit een handgeschreven ‘Explicatie’. Met die uitgebreide toelichting is de kaart bijna een meter bij een meter groot. Voor de overlay hebben we de Explicatie weggelaten; die zou door de oriëntatie van de kaart (het zuiden boven) ondersteboven staan en dus onleesbaar zijn.
 
De kaart werd gemaakt in het kader van de in 1651 ingevoerde ‘verponding’, een belastingheffing op alle onroerende goederen waaruit inkomsten werden verkregen. Sinds de invoering van die verponding was er langs de rivieren veel land aangewonnen. Dat nieuwe land stond niet altijd even nauwkeurig en/of consequent geregistreerd in het belastingsysteem. Daarom besloot het provinciaal bestuur in 1725 dat alle sinds 1651 aangewonnen landen systematisch in kaart moesten worden gebracht. Dat besluit leidde tot een grote hoeveelheid kaarten, waarvan dit er één is. Een vergelijkbare kaart van de hand van Hendrik Tas is bijvoorbeeld die van de aangewonnen landen bij Waardenburg en Neerijnen: klik hier.
 
De Explicatie
Op deze Rouwe Afbeeldinge van al het Aengewonnen Land dat gelegen is in het district van Hellouw in Tielreweerd  zijn de percelen aangeduid met de letters A t/m Z en vervolgens, toen de letters ‘op’ waren, met de cijfers 1 en 2. In de Explicatie worden de percelen stuk voor stuk meer of minder uitvoerig beschreven: functie/gebruik, begroeiing, eigenaar, oppervlakte en, indien van toepassing, de belasting die er over betaald werd. In een aantal gevallen wordt vermeld dat er onduidelijkheid bestaat of zelfs ‘misnoegen’.
Om een indruk te krijgen van de manier waarop de percelen beschreven worden onderstaand een paar voorbeelden. Voor de hele Explicatie: klik hier.
 
Nog een parceel afgebeeld onder de letters H, toebehorende aan de Erven van Gerrit van Hattum, de weduwe van de Schout Overheul, ’t Capittel van Haften, de Schout Gerrit Verploeg, Goofsen Verheij en Peter van den Bulk, en hebbe het zelve groot bevonden veertien morgen vier hond en ses en veertig roeden. Dit parceel is weijland, uijtgenomen eenige laagten met lies etc. begroeijd, groot ruim vier hond.
 
Nog een parceel bloot onderschaar daer aan behorende, afgebeeld onder I, groot twee en negentig roeden. Over een gedeelte van de Raaij tussen deze twee parcelen en de oplagen van het Weeshuijs (daar naest aengelegen) is misgoegen, wordende geseijd bij de eijgenaars van dit parceel, dat den tuijn, of de heijninge tussen beijden (tot aan welke bij mij onderges. gemeten is) te na aan, of wel op haar grond geset is.
 
Van al de voorschreven parcelen met haar toebehoren is in ’t quohier der verpondinge aangeschreven twee en veertig morgen en drie hond, jaarlijkx op de somma van agt en vijftig gulden agt stuijvers en negen deniers.
 
Behalven  eenige binnensloten die in het gedeelte onder T (aparent af, of uijtgedijkt geweest, en mogelijk naderhand weer wat opgeslibt sijnde) gegraven sijn, om het overige van dit gedeelte te verhogen, en bequaam te maken om met hout bepoot te konnen worden. Dese sloten sijn te samen groot een en seventig roeden.
 
Dit gedeelte is als voorschreven met de overige gedeelten van deze twee parcelen (ider apart) in eene massa gemeten. Omdat de Schout en Buurmeesters van Hellouw de Scheijdingen tussen de gedeelten niet wisten aen te wijzen.
 
Schout en Buurmeesters
Tas eindigt zijn Explicatie met: Sijnde gemeten, dus afgebeeld en beschreven na de aenwijsinge en onderrigtinge van de Schout en Buurmeesters van Hellouw in september en october des jaars seventien hondert en dertig. Die schout en buurmeesters waren lokale ambtenaren/bestuurders die werden aangesteld door de heer van het betreffende dorp om namens hem de dagelijkse gang van zaken te regelen.  
 
In  het geval van Hellouw was het lokale bestuur duidelijk een familie aangelegenheid: Gerrit Verploeg was de schout, Ghijsbert en Jasper Verploeg de buurmeesters. De op de kaart zichtbare tekst is een soort ‘disclaimer’ waarin dit driemanschap verklaart dat zij ‘op ordre van den Hoog Wel geboren Heer W. van Haeften amptman van Bommel, Tielre en Bommelreweerden’ landmeter Hendrik Tas opdracht hebben verleend voor de kartering, hem daarbij conform de eisen hebben geïnstrueerd, én dat ‘er in het district van Hellouw geen ander aengewonnen land is als het voorgemelte, voor sover als wij na een naaukeurig ondersoek hebben konnen uijtvinden’.
   
De overlay van de oude kaart
Met behulp van de overlay van de oude kaart is mooi te zien dat een flink deel van het aangewonnen land naderhand weer ‘teruggegeven’ is aan de rivier. Van vrijwel alle percelen op de kaart waarvoor dat niet gold, zijn de grenzen nog steeds herkenbaar.